WHY WATCH WEDDINGS
AND FUNERALS?

Lidziya Martsinovich,
MA in Sociology, Visual Art Researcher

The Black and The White books that you are holding in hands contain wedding and funeral photographs from the 20th century. In this very edition around 700 collections are represented by 1-2 photos we have picked out of them. They got to the cultural initiative VEHA in different ways: some of them were sent to us by the state museums and archives, but most of them were presented by the photography enthusiasts interested in history. There are even several photos found in the old village houses for different reasons abandoned by their owners, but they are still hiding inside the no one’s artefacts of the past life.

Our work at the wedding and funeral photography collection was preceded by the project “The Best Side” (the photo sets presented at the Month of photography in Minsk in 2017, and published as an album with the same name in 2018). The project contained the pictures taken by Belarusian families, mostly from the countryside, against the background of blankets and woven carpets. On the one hand, we attempted to approach a very specific Belarusian ritual – taking photos against the traditional interior textile background. And on the other hand, basing on this material we tried to follow two global phenomena: the development and acquisition of photography practices during the 20th century in Belarus and the transformations of family relations and rituals, their reflection in the photography. And another thing that interested us was how differently our fellow countrymen – village and small town dwellers – had tried to show themselves from the best side, what values and aesthetic beliefs they had established and transmitted.

So our further interest in the wedding and funeral photography made a perfect sense. The two key events in the life of any family shown on the photographs interested us both as special clot points of axiological and aesthetic beliefs and as coded practices and relations that were lived through the performance of wedding and funeral rituals and included into the narratives of certain families.

The fundamental character and existential deepness of the wedding and funeral puts some ethical pressure on those who encounters them. When the wedding photography most commonly captures a joyful event in the life of a family, as if inviting us to watch closer and celebrate the creation of a new family union, the funeral photography is far from that. Though the wedding photos are also not that simple. Perhaps, the today’s practice of wedding solemn photo sessions is one of the most widespread and developed bad taste photography rituals. Or if we try to be unbiased we can say that it is one of the most standardized procedures with a limited selection of clichés. As a result, the modern spectator’s reception inevitably gets into the paradigm of comparing the present clichés with the ones from the past, without taking into consideration that the universes of the family and gender relations today and 100 years ago were absolutely different. And the wedding photography has been to some extent compromised as a genre when the life union between a woman and a man was unbreakably and unappealably seen as the highest treasure and the keystone of the society.

The asymmetry of the rights and liabilities of the bride and bridegroom, of the wife and husband, of the daughter- and mother-in-law, together with the ways of choosing a marriage partner (very often it was arranged by the agreement of the future couple’s parents or through a matchmaking) – all this is concealed in the wedding photography and is not less important than the manifestation of the symbolic announcement about the creation of a new family union, the promise to love, be faithful and share the worries about the future of their children and grandchildren. We tried to take into account all these aspects, and the respect for the individual lives lived in all those historically, culturally and socially conditioned circumstances was our primary concern. But at the same time we attempted to keep our gender sensitivity and see not only the things the photo wanted to tell us, but also those things that it perhaps wanted to hide.

The funeral photography is probably still a tabooeed visual area for Belarusian spectators. Frequently have we faced the nonacceptance while publishing funeral photos. They have aroused rejection, confusion, different forms of spectator’s frustration, the viewers could not decide how to build their own relations with the image. Of course, it’s not only the matter of the lack of the viewing experience or the banal uncustomary character of this photo genre that has almost gone nowadays... We think that the discomfort that spectators feel while watching at the funeral photographs actually has to do with the fundamental ethic questions. Is it acceptable to publish the archives whose owners are unknown or have already died? Or do those archives deserve a right for oblivion? Is it allowed for a stranger to watch at the family rituals using the medium of photography? Or maybe funeral photos are truly private and intimate documents because they are taken with expectation that they will be watched mostly by the family members? And isn’t the interest towards the funeral photography actually something immoral? Because during the funeral procession the deceased is objectivated and is unable to permit or forbid being photographed. Besides, the funeral tradition involves not only ritual elements, but also a strong and uncontrolled emotional experience of a the humane death. Is it at all moral to watch the mourning and grieving? We think these questions are worth discussing and every spectator should answer them for him- or herself.

The acuteness of the moral issues doesn’t dismiss the importance of preserving the funeral photography. We build upon the point that the social history of Belarusian families and the history of the everyday life are going to disappear forever, because in today’s Belarus they are not included into the mainstream historical narratives and the most common practices of work with the historical heritage. The dominant mythological trend on the media scene – e.g., the heroic deeds and masculine-centered history of Belarus – as if does not notice the lives and fates of certain men, women and children, who maybe have not done any incredible deeds but have undergone a unique experience. The filtering of memory and dictating of what is acceptable and unacceptable to remember is a too strong curse for Belarus in itself to intensify it with self-cen-sorship and self-limitation. We join the initiatives and authors who tend to study things that are filtered out by the official discourses and work with oral history and also the history of the everyday life in all their manifestations, those who understand the ethnography as preserving, documenting and systematizing not only rituals, folklore and household items, but also tiny bits of experience and life views of certain people.

The practice of visual communication with the funeral photography is a true manifestation of the respect towards the deceased and the feelings of their family members, the gratitude for preserving lovers and researchers who able to be emphatic. In the same way we relate to any other genres of vernacular photography, even when they seem to be less sensible.

The same is with the question of the expediency of publishing no one’s photo archives that are impossible to attribute at the moment. Several times we have faced situations when the already published anonymous photographs came to the notice of the acquaintances and relatives of the people photographed and thanks to the publication those unknown restored their lost names and places in the memory of their families. And we hope there will be more of such encounters and reestablished connections in future!

НАВОШТА ГЛЯДЗЕЦЬ НА ВЯСЕЛЛI I ПАХАВАННI ? 

Лідзія Марціновіч,
магистр социологии, визуальная исследовательница

Белая і чорная кнігі, якія вы трымаеце ў руках, змяшчаюць вясельныя ды пахавальныя фотаздымкі ХХ стагоддзя. У гэтым выданні рэпрэзентаваныя прыблізна 700 калекцый, з якіх мы абралі 1-2 здымкі. Яны траплялі ў культурніцкую ініцыятыву Veha розным чынам: нешта нам даслалі дзяржаўныя музеі ды архівы, але большасць фота мы атрымалі менавіта ад цікаўных да гісторыі аматараў фатаграфіі. Ёсць у альбомах і некалькі здымкаў з вясковых хат, якія з розных прычын засталіся без гаспадароў, але па-ранейшаму хаваюць у сваіх нетрах нічыйныя артэфакты мінулага жыцця.

Працы над калекцыямі вясельнай і пахавальнай фатаграфіі папярэднічаў праект «Найлепшы бок» (збор здымкаў прэзентавалі падчас Месяца фатаграфіі ў Мінску ў 2017 годзе, у 2018-м быў выдадзены аднайменны альбом). Праект сабраў фотаздымкі, зробленыя беларускімі сем’ямі, галоўным чынам вясковымі, на фоне тканых посцілак і дыванкоў. Для нас гэта было адначасова спробаю наблізіцца да даволі спецыфічнага для Беларусі рытуалу фатаграфавацца на фоне традыцыйных прадметаў тэкстыльнага інтэр’ера, а таксама магчымасцю сачыць за дзвюма глабальнымі з’явамі: развіццём і асвойваннем фатаграфічнай практыкі цягам ХХ стагоддзя ў Беларусі ды трансфармацыямі сямейных стасункаў і абрадаў, іх адлюстраваннем у здымках. Нас таксама цікавіла, як нашы суайчыннікі – вяскоўцы і жыхары мястэчак – па-рознаму паказвалі сябе з найлепшага боку, якія каштоўнасці ды эстэтычныя выяўленні яны такім чынам замацоўвалі і транслявалі.

Наш зварот да вясельнай і пахавальнай фатаграфіі быў лагічным наступным крокам. Дзве паказаныя на здымках ключавыя падзеі ў жыцці сям’і нас цікавілі і як асобыя пункты згушчэння каштоўнасных ды эстэтычных уяўленняў, як шыфры практык і стасункаў, пражытых у вясельных і пахавальных рытуалах ды ўключаных у наратыў канкрэтных сем’яў.

Фундаментальнасць і экзістэнцыйная глыбіня вяселля ды пахавання накладаюць пэўны этычны цяжар на тых, хто сутыкаецца з гэтымі з’явамі. Калі вясельная фатаграфія, што фіксуе найчасцей радасную падзею ў жыцці сям’і, апрыёры нібы запрашае далучыцца да разгляду і адсвяткаваць стварэнне новага шлюбнага саюзу, то пра пахавальную фатаграфію такога не скажаш. Аднак і з вясельнымі здымкамі не ўсё так гладка. Напэўна, менавіта практыка ўрачыстых вясельных фотасесій сёння – адзін з найбольш масавых і развітых фатаграфічных рытуалаў дрэннага густу. Ці, калі адмовіцца ад ацэнак, можна сказаць, што гэта найбольш стандартызаваная працэдура з зададзеным веерам клішэ. Гэта вядзе да таго, што рэцэпцыя сучаснага гледача непазбежна трапляе ў парадыгму параўнання сённяшніх і мінулых клішэ па-за разуменнем абсалютна адрозных сусветаў сямейных ды гендарных стасункаў сёння і сто гадоў таму. Вясельная фатаграфія ў пэўнай ступені скампраметаваная як жанр і сваім непарушным, безапеляцыйным атаясамленнем пажыццёвага саюзу мужчыны і жанчыны з найвышэйшаю каштоўнасцю ды апораю грамадства.

Асіметрыя правоў ды абавязкаў нявесты і жаніха, жонкі і мужа, нявесткі і свякроўкі, як і спосабы абрання шлюбнага партнёра (часта па дамове бацькоў ці праз сватанне) схаваныя ў падтэксце вясельнай фатаграфіі ды ёсць не менш важнай яе часткаю, чым сімвалічнае абвяшчэнне пра стварэнне новай сям’і, абяцанне кахаць, быць верным і дзяліць клопат пра будучых дзяцей ды ўнукаў. Мы імкнуліся ўлічваць гэтыя аспекты, і першаснаю для нас была павага да канкрэтных пражытых лёсаў з усімі гістарычнымі, культурна і сацыяльна абумоўленымі абставінамі. Але пры гэтым мы стараліся не траціць гендарнай чуллівасці і разглядаць не толькі тое, што здымак прагне паведаміць, але і тое, што ён, магчыма, хоча завуаляваць.

Пахавальная фатаграфія для беларускага гледача – бадай, усё яшчэ табуяваная зона візуальнасці. Мы неаднаразова сутыкаліся з непрыманнем публікацыі пахавальных здымкаў. Яны выклікалі збянтэжанасць, розныя формы глядацкай фрустрацыі, калі не зусім ясна, як выбудоўваць свае персанальныя дачыненні з выяваю. Безумоўна, гаворка не толькі пра адсутнасць у нас нагледжанасці ці пра банальную нязвыкласць гэтага фотажанру, які сёння амаль страчаны... Нам падаецца, што цяжкасці, якія адчувае глядач перад пахавальнымі здымкамі, насамрэч палягаюць у фундаментальных маральных пытаннях. Ці дапушчальна публікаваць архівы, уладальнікі якога невядомыя і даўно памерлі? Ці не заслугоўваюць такія архівы права на забыццё? Ці можа чужы чалавек праз фатаграфічны медыум назіраць за сямейным рытуалам развітання з нябожчыкам? А можа, пахавальныя здымкі – прынцыпова прыватныя, інтымныя дакументы, бо робяцца з разлікам на тое, што разглядаць іх будуць пераважна сямейнікі? Ці ўласна цікавасць да пахавальнага сюжэта – амаральная? Бо падчас пахавальнага фотапрацэсу адбываецца аб’ектывацыя памерлага, а нябожчык не можа ні даць згоды, ні забараніць здымаць сябе. Акрамя таго, пахавальны рытуал уключае ў сябе не толькі абрадавыя элементы, але і моцнае ды некантраляванае эмацыйнае пражыванне факта смерці. Наколькі этычна назіраць за праявамі смутку і гаравання? Нам падаецца, што гэтыя пытанні вартыя абмеркавання, кожны глядач павінен задаваць іх сабе.

Вастрыня маральных пытанняў не абясцэньвае важнасці захоўваць пахавальную фатаграфію. Мы адштурхоўваемся ад аргумента, што сацыяльная гісторыя беларускіх сем’яў ды гісторыя паўсядзённасці рызыкуюць знікнуць назаўсёды, бо сёння ў Беларусі яны існуюць па-за магістральным гістарычным наратывам і найбольш распаўсюджанымі практыкамі працы з гістарычнаю спадчынаю. Дамінавальны ў медыяпрасторы міфагенны трэнд – напрыклад, подзвіга- і маскулінна-цэнтрычная гісторыя Беларусі – быццам не заўважае жыццяў ды лёсаў канкрэтных мужчын, жанчын, дзяцей, якія, магчыма, не здзейснілі надзвычайных учынкаў, аднак прапусцілі скрозь сябе ўнікальны досвед. Фільтрацыя памяці і дыктат таго, што прымальна, а што недапушчальна памятаць, – занадта цяжкі праклён для Беларусі, каб сёння мы імкнуліся дадаць да яго яшчэ і самацэнзуру ды самаабмежаванне. Мы далучаемся да ініцыятыў ды аўтараў, якія імкнуцца разгледзець тое, што не праходзіць праз фільтры афіцыйных дыскурсаў, і працуюць з вуснаю гісторыяй, а таксама з паўсядзённасцю ўва ўсіх яе праявах, этнаграфію разумеюць не толькі як захоўванне, дакументацыю, сістэматызацыю абрадаў, фальклору, прадметаў побыту (каштоўных ужо фактам існавання), але і аскепкаў досведу і праяў светапогляду канкрэтных людзей. 

Практыка візуальнай камунікацыі з пахавальнаю фатаграфіяй – адназначная праява пашаны да нябожчыка ды перажыванняў ягонай сям’і, удзячнасці за захаванне злепка адносінаў і эмоцый для нас – здольных да эмпатыі аматараў і даследнікаў. Гэтак сама мы ставімся і да любых іншых жанраў вернакулярнай фатаграфіі, нават калі яны падаюцца менш чуллівымі.

Тое ж датычыць і пытання мэтазгоднасці публікаваць нічыйныя архівы, якія на момант выдання немагчыма атрыбутаваць. Мы не раз сутыкаліся з сітуацыяй, калі ўжо апублікаваныя ананімныя здымкі выпадкова траплялі на вочы знаёмым і сваякам сфатаграфаваных людзей, і дзякуючы гэтаму героі здымкаў здабывалі страчаныя імёны ды месца ў памяці сям’і. Мы спадзяёмся, што такіх сустрэч і знойдзеных сувязяў будзе яшчэ больш!